تحلیل و بررسی

سفر دو روزه ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به آذربایجان از جنبه های مختلف به ویژه از نظر سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و انسانی حائز اهمیت است.

روسیه، یکی از تاثیرگذارترین کشورهای جهان، نفوذ سیاسی خود را در جهان از جمله در منطقه قفقاز جنوبی حفظ کرده است. روسیه یکی از شرکای مهم و اصلی در مفهوم سیاست خارجی است که باکو سال هاست آن را بنا نهاده است. این مشارکت مبتنی بر اصول برابری و عدم مداخله در امور داخلی یکدیگر است.

طرف روسی نیز در روابط با آذربایجان این اصول را ترجیح می دهد. ولادیمیر پوتین دیروز در یک بیانیه مطبوعاتی مشترک با الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان گفت که روسیه برای توسعه روابط دوستانه چند جانبه با آذربایجان اهمیت زیادی قائل است.

پوتین گفت: اساس این روابط برابری، توجه به منافع یکدیگر و البته پیوندهای انسانی و فرهنگی نزدیک است که قرن ها مردم ما را متحد کرده است.

گفتگوهای سیاسی بین دو کشور پس از امضای بیانیه «همکاری متقابل جمهوری آذربایجان و فدراسیون روسیه» توسط روسای جمهوری آذربایجان و روسیه در ۲۲ فوریه ۲۰۲۲ در مسکو به سطح بالاتری رسید.

آذربایجان و روسیه هر دو به درستی تعهدات خود را در این قرارداد اجرا می کنند.

یکی از مهمترین جنبه های همکاری باکو و مسکو مربوط به برقراری صلح و امنیت در قفقاز جنوبی است.

این امر به ویژه در زمینه پیشبرد روند صلح در قفقاز جنوبی و گشایش کریدور زنگزور که در بیانیه سه جانبه مورد تایید قرار گرفت، حائز اهمیت است.

این مسئله در بیانیه رئیس جمهور الهام علی اف به مطبوعات با پوتین رئیس دولت روسیه در ۱۹ اوت در باکو نیز منعکس شده است.

رئیس جمهور در بیانیه ای گفت: ثبات و امنیت در کل منطقه قفقاز جنوبی در بسیاری از موارد به تعامل نزدیک روسیه و آذربایجان بستگی دارد.

در واقع هر چه روابط آذربایجان، کشور پیشرو قفقاز جنوبی و روسیه، یکی از مهم ترین همسایگان منطقه، بهتر باشد، منطقه با ثبات و امنیت بیشتری خواهد داشت.

در کنار دید سیاسی، یکی دیگر از نکات مهم در همکاری دو کشور به عوامل اقتصادی مربوط می شود.

حجم مبادلات تجاری بین کشورها در سال ۲۰۲۳ به رکورد ۴.۵ میلیارد دلار رسید و پیش بینی می شود این شاخص در سال جاری تجدید شود. در شرایط کنونی آذربایجان که صادرات محصولات کشاورزی و صنعتی به روسیه را افزایش داده است، با افزایش شدید گردشگران از روسیه و حمل و نقل ترانزیت کالا مواجه شده است. این امر شرایطی را برای ارتقای روابط تجاری و اقتصادی به سطح جدیدی ایجاد کرده است.

هم باکو و هم مسکو علاقمند به توسعه کریدور حمل و نقل شمال-جنوب هستند. این کریدور می تواند جایگزین موفقی برای مسیرهای حمل و نقل و تدارکات سنتی باشد که به دلیل درگیری روسیه و اوکراین و فعالیت حوثی ها در خلیج عدن تهدید می شود.

رئیس جمهور الهام علی اف پس از دیدار با رئیس دولت روسیه، گفت: «ما در مورد امکان حمل ۱۵ میلیون تن و بیشتر، تا ۳۰ میلیون تن بار در سال صحبت می کنیم و این کاملاً واقعی است. امیدوارم در شرایط کنونی روسیه و آذربایجان و سایر شرکت کنندگان در این کریدور با تلاش مشترک به فعالیت های خود ادامه دهند.»

به موازات آن، مسکو و باکو با موفقیت در پلت فرم های بین المللی همکاری می کنند. باکو می خواهد جایگاه و نقش خود را در سازمان همکاری شانگهای و بریکس افزایش دهد و مسکو که یکی از اعضای هر دو سازمان است، آذربایجان را حمایت می کند. مسکو که از برگزاری کوپ۲۹ در باکو نیز حمایت می کند، همین سیگنال های مثبت را از آذربایجان دریافت می کند.

اما اتخاذ سیاست همسایگی نزدیک و دوستانه با روسیه نباید به معنای دور شدن آذربایجان از همکاری با کشورهای غربی باشد. باکو همواره از سیاست چندجانبه پیروی کرده و به هیچ بلوک نظامی و سیاسی نپیوسته است. در پس زمینه تنش ژئوپلیتیکی بین غرب و روسیه و جنگ روسیه و اوکراین، برای موقعیت متعادل خود مطابق با هنجارهای حقوق بین الملل انتخاب شد. آذربایجان بارها از اوکراین حمایت بشردوستانه کرده و توانسته با رهبری سیاسی این کشور گفت و گوی سازنده ای برقرار کند. توانایی رئیس جمهور الهام علی اف برای برقراری تعادل ایده آل در روابط با کشورهای مختلف در شرایط سخت ژئوپلیتیکی مورد قبول کارشناسان اوکراینی و روسی و افکار عمومی قرار گرفته است. بنابراین واقع بینانه به نظر می رسد که آذربایجان که رئیس جنبش عدم تعهد بوده و به عنوان محل گفتگو و صلح در جهان بین الملل شناخته می شود، میتواند میانجی خوبی در مناقشه روسیه و اوکراین باشد. جامعه جهانی می تواند از تجربیات آذربایجان در این زمینه بهره مند شود.

در نتیجه تلاش های رئیس جمهور الهام علی اف، همگان پذیرفته اند که آذربایجان مانند بعضی از کشورهای شوروی سابق به عرصه درگیری بین غرب و روسیه تبدیل نشده است.

در پس زمینه مناقشه روسیه و اوکراین، یکی دیگر از جنبه های مهم روابط رسمی باکو با غرب مربوط به حمل و نقل گاز است.

بنابراین از فوریه ۲۰۲۲ اتحادیه اروپا که هدفش تنوع بخشیدن به حمل و نقل حامل های انرژی است، علاقه مند به افزایش همکاری با آذربایجان به منظور پرکردن شکاف در این زمینه پس از امتناع کامل از خرید گاز روسیه از طریق اوکراین است.

اظهارات مقامات اتحادیه اروپا و دیپلمات های ارشد چینی نیز تایید می کند که این اوکراین و اتحادیه اروپا بودند که از آذربایجان خواستند این پروژه را اجرا کند. یعنی این پروژه برای خود اوکراین و اتحادیه اروپا ضروری است.

آذربایجان نیز بر اساس درخواست طرفین این اقدام را انجام می دهد. باکو در تلاش است تا از بروز بحران انرژی در اروپا یا هر منطقه دیگری جلوگیری کند و در صورت درخواست کمک، در حد توان خود از آن حمایت می کند.

بنابراین، بار دیگر باید متذکر شد که آذربایجان به برکت سیاست و دیپلماسی خردمندانه و دوراندیشانه رئیس جمهور الهام علی اف در عرصه بین المللی، به لطف رویکرد متوازن و مبتنی بر احترام متقابل با روسیه، ماموریت های تاریخی به ویژه موضوع تمامیت ارضی را با موفقیت حل کرده است.

در این زمینه، سفر ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به آذربایجان را می توان کمک مهمی به تقویت بیشتر صلح و امنیت در قفقاز جنوبی دانست.